Röportaj: Fahri Sarrafoğlux
Nakkaş – İznik Çinileri Sanatçısı
Uzman Restoratör
Güvenç Güven ile Çini sanatı üzerine konuşacağız, Haliç’teyiz. Güvenç Güven, nakkaş ve çini sanatı üzerinde çalışıyor. Ayrıca uzaman restoratör, Selimiye, Sultan Ahmet, Rüstempaşa gibi camilerde kalem işlerini yaptı. Ayrıca 50-60 adet yeni yapılan camide eşi ile kalem işleri gibi sanatsal çalışmalara imza attı. Gönlünü ve yıllarını çini sanatına vermiş bir usta. Yol arkadaşı eşi ile hem iş hem gönül birliği etmiş vefalı bir eş. Türk çini sanatının gelişimini kendine vazife olarak addeden çini sanatçısı Güvenç Güven, eşi Nursen Güven’le birlikte çıktıkları çini sanatı yolunda İznik çinisinin sırlarını keşfetmeye devam ediyor.
ÇİNİ SANATINI TÜRK SANATÇILAR DAHA DA İLERİYE GÖTÜRDÜ
Çini sanatı üzerine bilgi alabilir miyiz?
Edirne Selimiye camisinden etkilenerek, Mimar Sinan ekolü doğrultusunda çalışmalara imza attık. 1994 yılında Faik Kırımlı hoca ile tanışmamız ile çini sanatına giriş yaptık. Cami işlerinin yanında atölye çalışmalarına başladık. Çin-i kelimesi Çine ait manasındadır. Ming hanedanından etkilenerek zaman içerisinde etkilenilmiştir.
İznik çinisinin gelişmesi, Bursa Yeşil camide çalışanlar vasıtasıyla çini’nin geliştirmesi başlamıştır. 100-150 senede yerli hamur altyapısı geliştirilmiştir. İznik çinisi tekniği tamamen Türk işidir.
İstanbul’da çini sanatı ne durumdaydı, Osmanlı İstanbul’unda
İstanbul’da da 15-16 yy larda saray için çinilerin en güzelleri Nakkaşhanede yapılmıştır. Tekfur sarayı da son dönem çini çalışmaları örneğidir. En iyi sanatkarlar da Nakkaşhane’de çalışmışlardır. Kütahya’da ise Ermeni ve Rum ustalar fincan, karo tarzı çini çalışmaları yapmıştır. Diğer çeşitli şehirlerde Edirne, Manisa, Amasya, Diyarbakır ve Kütahya da çini çalışmaları yapılmıştır, fakat nicelik ve kalite olarak İstanbul’dakilere yetişememişlerdir. Saraydan uzaklaştıkça, sanatsal olarak saraydakiler kadar üstad değiller, malzeme ve kalite olarak farklılıklar gösteriyorlar.
Evliya Çelebi, İznik’te 5-6 kadar çini atölyesi varken, İstanbul 300 kadar atölye olduğundan bahsetmektedir.
Rüstem Paşa cami benim çok ilgimi çekmiştir. Bu caminin çinilerinin farkı nedir?
Rüstem paşa camisindeki çinileri Özel bir teknikle yapılmış ve çok çeşitli, farklı çiniler vardır. Fakat en güzel çiniler bu camide söylentisi gerçek değildir, kırmızı çiniler vardır fakat daha güzelleri vardır. Fakat Rüstem Paşa camisinden çok çini çalınmıştır. Bu camideki çiniler hem üzerindeki sır tabakası çok özeldir hem de yerine göre yapılmış çinilerdir. İkinci Selim ve üçüncü Murat türbeleri ve yine ikinci Mahmut’un yaptırdığı Ayasofya’daki kütüphanede İznik çinilerinden yapılmış bir hayat ağacı var. Kılıç Ali Paşa cami, Mihrimah sultan cami çinileri vardır. Yeni Caminin çinileri duraklama ve gerileme döneminde ondan önce Sultan Ahmet camiyle birlikte yapılan çiniler var. Herkesin rahatça görebileceği türbedekilerdir. Bir de mihrap cephesinde biraz yüksektedir. Kadınlar mahfelindekiler 16. yy çinisidir.
TEKFUR SARAYINDAKİ ÇİNİ ATELYELERİ İLE CİNİCİLİK YENİDEN DOĞUYOR
İlerisi için de çini stoklandığı da bilgisi de var değil mi?
Sarayın stoklarından veya Edirne sarayından gelen çinilerden yapıldığı söyleniyor. Eyüp Sultan’da da güzel çiniler var. Yeni Caminin çinilerinin desenleri ve kalitesi bozulmaya başlıyor ve maalesef çinicilik bitiyor. O dönem artık bitmeye yaklaşmış olan çiniciliği tekrar getirmek için İznik’te kalan iki usta getiriliyor. Otuz kırk sene Tekfur kalıntılarında yapılıyor. Fakat bir önceki dönemde yapılan müzeye bir arkadaşımız kitabında İstanbul’un ilk çiniciliği burada başladı diye yazmış aslında son çiniciliktir. bu çinilerin örnekleri de Hekim oğlu camisindedir.
Çinicilik bir ara durma noktasına geldi mi?
Yeniden bitiyor. Aradan yüz yüz elli sene geçiyor yıldız porselen çini fabrikası diye kuruluyor ama iş bilen kimse olmayınca devam edemiyor. Avrupa’da porselen revaçta porselen fabrikası olarak devam ediyor. 1960lı yıllara gelindiğinde hocam Faik Kırımlı kişisel gayretiyle yüzlerce kez deneye deneye bu tekniği bulmuştur.
Eyüp sultanın Cezeri Kasım Paşa Caminin mihrabında Mekke motifleri vardır. Eyüp’teki Zal Mahmut Caminin arkasındaki cadde çiniciler caddesiydi. Ön tarafta satış yapılırdı.
Cezeri Kasım Paşa camisindeki çiniden bahsedersek, cami sonradan yapıldı. Taşın üzerine direkt yapılanlardan. Biz gidip fotoğraf çekilmedik ama. Avrupa’ya giden bir arkadaşımız haber verdi Türkiye’de bile duyulmadan. Sonrasında vakıflar müzesine kaldırdılar. Mimar Sinan dönemi diyorlar ama daha eskidir. Kâbe tasviri çini olarak önemli çinilerden bir tanesidir. Biz de onlara bire bir yakınını yaptık.
Cumhuriyet dönemi İstanbul’unda çinicilik ne durumda? Siz bu işe nasıl başladınız?
Biz çini atölyesini açtığımız zaman İstanbul’da hiç bir atölye yoktu. İznik çiniciliği olarak tek biz vardık diyebiliriz. Sonrasına Kütahya ve başka yerlerden yapanlar oldu. Gerçek, sahte İznik çinisi vs çoğaldı. Eşimle biz üç nakkaştan ikisiyiz. Her şeyi kendimiz yapıyoruz.
Şimdi özellikle beş altı senedir gençlerin yaptıkları çiniler alt yapı hazır boyalar hazır sentetik. Başka yerlerde pişiriyorlar. Gençlere bir şey diyemeyiz çünkü yönlendirilmeleri lazım.
Mimar Sinan’ın eserleri gibi eserler neden gelmiyor. Önceden çok güzel olan şeyler şimdi neden olmuyor düşünmemiz lazım. Bu tekniğimiz öyle bir teknik ki sadece bilim ve teknoloji ile çözülemez başka şeyler de lazım.
GÜVENÇ GÜVEN KİMDİR?
1958 doğumlu Güvenç Güven değişik cami ve mimari yapılardaki kalem işleri çalışmaları sonrası TC Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen Edirne Selimiye Camii (1983 – 1985) İstanbul Sultan Ahmet Camii (1986 – 1988) restorasyonlarında kalem işleri sorumlusu olarak görev yaptı.Kalem işlerinde birçok eleman yetiştirdi.1988 yılından itibaren serbest olarak kendi ekibi ile restorasyon ve tezyinatlara devam etti.
Özellikle Mimar Sinan’ın en mükemmel eseri olan Edirne Selimiye Camii restorasyonu sırasında gördüğü sanatın doruğundaki örneklerin etkisiyle bunların nasıl yapılabileceğini düşünüp yoğun çalışma ve araştırma sonrası kendi felsefesini oluşturmuştur.
DETAYLI BİLGİ İÇİN: https://www.ktsv.com.tr/sanatkarlar/222-guvenc-guven
