Tarihte birçok insan vardır ki yaptıkları işler yüzünden aradan yıllar değil yüzyıllar geçse de unutulmaz. İşte bunlardan biri de Behiç Erkin. O tek başına bu topraklar için, güzel ülkemiz için başarılı hizmetlere ön ayak olmuştur. Behiç ERKİN 5 Nisan 1876 tarihinde İstanbul’da doğdu. Eniştesi Mareşal Hidayet Paşa ile büyüyen Behiç ERKİN eniştesinin görev yerleri nedeniyle Bağdat (1881-1886), Erzincan (1886-1887), İstanbul (1881-1886) ve Basra’da (1886-1892) bulundu. Bu yolculuklar onun birçok kültürü tanımasına vesile oldu.
“OSMANLIDA İLK VE TEK DEMİRYOLU KİTABI”
Mustafa Kemal’in yakın arkadaşlarından biri olan Behiç ERKİN 1898 tarihinde Piyade Teğmen rütbesi ile Harp okulunu ve 1901 yılında Harp Akademisini bitirdikten sonra 1902 yılında Selanik’teki 15’inciTopçu Alayına katılarak ordudaki görevine başlamıştır. 1910 yılına kader Bölük, Tabur ve Alay Komutanlıklarında bulunmuştur. Selanik’teki görevi yılları sırasında 1910-1912 yıllarında görevine yeni bir görev eklendi : Demiryolu Askeri Komiserlik görevi. Görevi sırasında Demiryolu kuruluşu ve işletmesi üzerine yapmış olduğu incelemeler sayesinde I. Dünya Savaşı sıralarında “Demiryolunun Askeri Açıdan tarihi, kullanımı ve Teşkilâtı” adlı kitabı yazarak bu alandaki ilk Türkçe eseri yazdı. Balkan savaşı süresince Demiryolları Komiserlik görevlerine devam eden Behiç ERKİN 1912 yılında Yunanistan’ın Pire şehrine esir olarak götürüldü. 1913 yılında İstanbul’a dönen Behiç ERKİN başka bir göreve tayin edildi ve I. Dünya Savaşı süresince Genel kurmay Karargâhında Lojistik görevde bulundu.
DEVLET DEMİR YOLLARININ KURULUŞU
“HİÇ BİR TÜRK İŞLETEMEZ” denilen yıllarda Türk ulusu için hizmet eden Behiç ERKİN, demiryollarının dilini Türkçeleştirdi ve Millileştirdi. Türkçeleşmenin vurgulanması o yıllarda demiryollarında çalışan personellerin büyük bir yabancı olmasıdır. Ayrıca Mili mücadele sırasında el konulan hatların idaresi, o dönemde kurulan, Umum Müdürlük “Devlet Demiryolları Müdüriyeti Memuriyeti” verilmiş, ve idare tekrar teşkilatlandırıldı. Genel Müdür sıfatını Behiç ERKİN’in çabası ile alan bu yeni Cumhuriyet teşkilatı bugün Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları adı ile faaliyettedir.
HALKIN YARDIMI İLE DEMİRYOLU YAPIMI
Demir yollarının başına geçen Behiç ERKİN, Eskişehir’e gittiğinde İngilizlerin çekildiğini ve giderken kasadaki parayı da aldıklarını fark etti. Sevkiyat yapmak için geldiği Eskişehir’in bu durumunu görünce vilayetlerden yardım isteyen Behiç bey sadece 3 vilayetin yardım gönderdiğini görünce Eskişehir halkından yardım istedi. Halk paranın neredeyse tamamını topladı ve parayı Behiç beye teslim etti. Bu para ile demiryolu işler duruma geldi. Eskişehir halkı ile bir bağ kuran Behiç bey vasiyetinde vefat ettikten sonra Eskişehir halkına emanet edilmek istediğini de söylemiştir.
ÇANAKALEDE OLMAYACAĞI DÜŞÜNÜLEN SEVKİYATLARI YERİNE GETİRDİ
Ordudaki görevine Çanakkale savaşında da devam eden Behiç ERKİN Çanakkale’de ordunun imkânsız denilecek sevkiyatlarını yerine getiren başarılı bir insandır. Osmanlı’da yazdığı ilk ve tek demir yolu kitabında demir yolları nasıl kullanılması gerektiğine dair bilgiler bulunuyor. Kitapta bulunan şeyleri kendisinin uygulayacağını bilmeden yazdığı söylenmekte. ‘’Yaptığı detaylı planın Çanakkale Harbi ile ilgili olduğunu kimse bilmiyordu‘’ Emir Kıvırcık. “Behiç Bey bütün Çanakkale harbinin lojistiğini tasarlayıp uygulayan kişidir. Harp çıkmadan önceki hazırlıklar yapılmış oldu ve Behiç ERKİN üç yüz bin kişilik bir seferberlik planı hazırladı ve bu sayınınartabileceğini ön görerek yedek plan da yaptı. Çanakkale Harbi dolayısıyla cephede ve saat gibiçalışan bir lojistik destek planı ile kazanıldı.”
BİNLERCE YAHUDİNİN KURTULUŞU
İ928’de Haydarpaşa’da ilk Demiryolu Müzesi’ni kurdu. 1934’te eşi vefat etti. 1935’te Atatürk tarafından kendisine “Erkin” soyadı verildi. Behiç Bey 1939’da Peşte elçiliğinden Paris Büyükelçiliğine atandı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Avrupa’da pek çok Musevi Almanların “Holokost” veya “Şoah” olarak adlandırılan ırkçı saldırılarında hayatlarını kaybetmişlerdi. Türk Hükümeti o hassas ve zor yıllarda Nazilerden kaçabilen Yahudileri kurtarmaya çalışırken, Avrupa merkezlerindeki Türk diplomatları ölüm kamplarına sevk edilmek üzere bulunan birçok insanı kurtarabilmek için -kendilerini de tehlikeye atma pahasına- büyük çaba harcıyorlardı. Bu diplomatlar arasında bulunan Behiç Bey 20.000 Yahudi’yi kurtarmıştı. “….. Bu kanunları Türk Yahudilerine tatbik edemezsiniz. Çünkü benim ülkemde din, dil ırk ayrımı yoktur. Benim vatandaşlarımın belirli bir kısmına belirli zorunluluklar dayatmak bizim kanunlarımıza aykırıdır….” diyerek Naziler’e direnen Behiç Erkin, mesai arkadaşları ile birlikte kendi hayatlarını tehlikeye atarak 20.000’e yakın Türk ve Türk olmayan Yahudi’ye Türk pasaportu vermiş ve hayatlarını kurtarmıştır.
ALMANLAR TARAFINDAN VERİLEN DEMİR HAÇ MADALYASI
Almanlar için son derece prestijli olan 1’inci dereceden Demi Haç madalyasını General Liman Von Sanders tarafından aldı.
1948’de on senedir devam eden prostat rahatsızlığı nedeniyle Amerikan Hastanesi’nde ikinci ameliyatını oldu. 1955’te Türkiye Kredi Bankası’nın idare meclisi üyeliğine seçildi. Behiç Bey 11 Kasım 1961’de İstanbul’da vefat etti. mezarı vasiyeti üzerine Eskişehir’de hatların birleştiği üçgende, Konya-Kütahya-İstanbul makası içinde bulunmaktadır.
Behiç Erkin hakkında yazılabilecek şeyler arasında ;
- Çanakkale Savaşı’nın lojistiğini gerçekleştiren kişi
- Mustafa Kemal’in ‘Siz orduyu cepheye taşımakta başarılı olursanız, ben cephede ne yapılacağını çok iyi biliyorum’ diyerek kendisine verdiği Kurtuluş Savaşımızın lojistiğini başarıyla tamamlayan,
- Demiryollarını hiç bir Türk işletemez diyen yabancılara ders veren,
- Kurtuluş Savaşı’ndan sonra demiryollarını yabancı işletmelere geri vermek isteyenlere karşı gelerek, millileştirilmesini sağlayan,
- Gerek demiryollarının işletme lisanını, gerekse İTÜ’nün derslerini Türkçeleştirerek başka bir ilke imza atan,
- Türkiye Cumhuriyetinde ilk defa özerkleştirmeyi getiren ve İTÜ’^yü özerkleştiren,
- Türkiye Cumhuriyetinde ilk kamu müzesini kuran,
- Türkiye Cumhuriyetinde ilk demiryolları mektebini kuran,
- Milli istihbarat teşkilatımızın fikir babası ve Atatürk’le beraber kurucu 13 imzadan biri,
- TCDD’nin ilk Genel Müdürü, demiryolculuğun babası,
- TBMM’nin ilk milletvekillerinden ve İlk Bayındırlık Bakanlarından,
- Fransa’da Büyükelçiliği döneminde Nazi Almanya’sı ve ortağı Fransa’nın Yahudi soykırımından 20 bin Türk Vatandaşı Yahudi’yi büyük diplomasi dehasıyla kurtarmıştır.
AZARBAYCAN’NIN BAĞIMSIZLIĞINDAKİ RÖLÜ
1918 senesinde Azerbaycan‘ın ilk düzenli ordusunu kurmakla görevlendirilen Behiç Bey, askeri polis ve jandarma teşkilatını kurmak için 19 Temmuz-28 Ağustos 1918 tarihleri arasında Gence’ye gönderildi. 3 Ağustos 1918 günü Behiç Bey’in hazırladığı Azerbaycan Jandarma Teşkilatı Kararnamesi, hiçbir değişime uğramaksızın Azerbaycan Hükûmet Başkanı Fethali Han Hoyski ve Harbiye Nezareti Başvekili İsmail Han Zeyyad Hanuf tarafından Behiç Bey’in de katılımı ile imzalandı.Behiç Bey’in başından imzalanmasına kadar hazırlayıp neticelendirdiği bu teşkilat Bakü’nün idaresini Lenin tarafından atanan Ermeni Komiser Şaumyan’ın başında bulunduğu Kızıl İdare’den kurtararak, şehrin Azeri Türkler tarafından alınmasını sağlamıştır. Azerbaycan’ın başkenti Bakü’nün işgalden kurtulmasında başrol oynayan Behiç Beyin bu başarısı maalesef çok az bilinir.
Behiç Erkin’in 61 yıl boyunca tuttuğu toplamı 960 defterden oluşan ve İnkılap Tarihi Müzesi’nde bulunan günlüklerinden torunu Emir Kıvırcık‘ın derleyip özetlediği Cepheye Giden Yol isimli kitapta Behiç Erkin’in Çanakkale ve Kurtuluş Savaşı’ndaki lojistik başarıları ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda oynadığı rol anlatılır. Behiç Erkin’in Paris büyükelçiliği sırasında insanlık namına gerçekleştirdiği çabalar, Emir Kıvırcık tarafından basılan “Büyükelçi” isimli kitapta anlatılmıştır. Bizzat kaleme aldığı anıları ise yayımlanmayı beklemektedir.
Not: Fotoğraflar için Çetin Türk kardeşime teşekkür ederim…
https://rayhaber.com/2014/04/behic-erkin-kimdir/
https://dergiler.ankara.edu.tr/xmlui;/handle/20.500.12575/29690
http://egazete.anadolu.edu.tr/kampus/29072/demir-yollarinin-babasi-behic-erkin
http://egazete.anadolu.edu.tr/kampus/29072/demir-yollarinin-babasi-behic-erkin
