Marmaray’ın Avrupa Yakası son durağı olan Kazlıçeşme’de indiğiniz zaman sahile doğru biraz yürüdüğünüzde sizi tek başına duran bir çeşme karşılar. Meşhur Kazlıçeşme işte budur. Kazlıçeşme’nin olduğu yerin tam karşısında da Fatih Sultan Mehmet’in ilk yaptırmış olduğu cami de vardır. Kazlıçeşme deyince bir zamanlar deri işlemesi yapan ya da “tabakhane” diye bilinen deri fabrikalarının olduğu yer akla gelirdi. Kokudan buraya yanaşamazdınız bile. Öyle ki tabakhane de çalışan kişiler ya kürek mahkûmları olurdu veya hapis cezası yerine tabakhane de çalışmayı tercih eden mahkûmlar vardı burada. Yıllar sonra temizlendi de ecdadın yaptırmış olduğu cami ve çeşmeler birer birer ortaya çıktı. Evet, biz Kazlıçeşme’nin kazının nereden geldiğinin peşine düştük ve işte detaylar:
SUYU BULAN KAZIN HATIRINA ÇEŞME
Kazlıçeşme hakkında rivayetlerden birini meşhur tarihçi Kömürciyan İstanbul Tarihi isimli eserinde şöyle aktarır.“Kazlıçeşme’ye verilmiş olan bu adın sebebi şudur: Bir kaz, otladığı sırada yeri eşeler ve eşelediği yerde bir su çıkar. Halk ta burasını kazarak bir menbâ bulur ve suyu getirip bir çeşme yapar.” Meşhur seyyah Evliya Çelebi çeşmenin üzerinde neredeyse canlı gibi görünen bir kaz figürünün olduğundan bahseder. Çelebi’nin sözleri şu şekildedir: ““Yedikule kasabasının haricinde bir çeşme-i cânfezanın kemeri altında çarköşe (dört köşe) bir beyaz mermer üzere üstad-ı mermer bir kaz tasvir etmiştir ki, dillerle tabiri imkânsızdır. Gören zîrûh (canlı) zanneder. Buna binaen o çeşme, kazlı çeşme namı ile şöhretyâb olmuştur.”
KAZLIÇEŞMENİN KAZI ÇALINDI
Sadece Evliya Çelebi değil İstanbul’a gelen birçok seyyahın mutlaka görüp hayran olduğu bu Kazlıçeşmenin “kazı” maalesef 2002 yılında çalındı. Yıllarca kaz kabartmasının yeri boş kaldı. 2010 yılında Zeytinburnu Belediyesi’nin yaptığı restorasyon çalışmasında bir kaz replikası yapılarak çeşme eski görünümüne kavuşturuldu. Restorasyon çalışması sırasında kaz figürünün olduğu taşın M.S. 700’lü yılarda yapıldığı belirlendi.
KİTABEDE NELER YAZIYOR
Kazlıçeşme’nin 1546 yılında Mehmet Bey tarafından yaptırıldığı kitabesinden anlaşılıyor. Çeşme kitabesi şu şekildedir;
Gördü bir âşık didi tarihini
Nûş iden yârane sahha âfiye
(953)
Kitabenin ortasında yer alan ince bir hat ile yazılmış:
Mehmet Bey ki yapdı hayr-i âli
Getürdü âleme bir mâ-i câri
ÇEŞMEYİ KİM YAPTIRDI?
İstanbul Çeşmeleri isimli eserde kitabede ismi geçen Mehmet Bey’in Kadı ve Müderris Pir Mehmet Çelebi olabileceği belirtilmiş. Ordumuzun İstanbul önlerine dayandığı günlerdir. Henüz bahardır ama hava iyi sıcaktır. Yedikule önlerinde toplanan askerler kırbaların dibinde kalan son damlaları da yudumlar ve su sormaya başlarlar. Öyle ya bu çocuklar daha yıkanacak, paklanacak, abdest alacaklardır. Fatih bu sıkıntıyı nasıl halledeceğini düşünürken üzerinden yaban kazları geçmesin mi. Genç sultan, süvarilerden birine kuşları işaret eder. Delikanlı okuna davranır, elini sadağına atar. Fatih “Hayır, hayır!” diye fısıldar, “Onları takip et. Kim bilir, belki de bir göle uçuyorlar.” Süvari bir hamlede atına çıkar, hayvanını topuklar. Artık kazlar nereye, o oraya. Kuşlar Atışalan taraflarında alçalır alçalır ve berrak sulu bir gölceğize konarlar. Delikanlı önce suyun tadına bakar, sonra matarasını doldurup ordugâha koşar. Doğrusu bu su beklenenden ziyade ve umulandan tatlıdır. Mimarlar, ustalar derhal işbaşı yapar, rütbeliler bile künk taşırlar. Çok değil 5-10 gün sonra lülelerden su akmaya başlar. Fatih bu mutluluğu paylaşmak ister, çeşme başına gelir. O sıra bir sanatkârın kitabeye “adını” kazıdığını görür. Ustaya döner “niye ama” der, “suyu bulan ben değilim ki?” Vezir araya girer ve usulünce sorar: “Peki bu çeşme kimin adı ile anılsın?”-Kazların! Öyle de olur. Çeşmenin adı “Kazlıçeşme” kalır.
CAMİ HAMAM KİLİSE YAN YANA
Kazlıçeşme’ye gittiğiniz de göreceğiniz şu güzel manzara gerçekten seyretmeye değerdir. Fatih Sultan Mehmet’in fetih öncesi yaptırdığı cami vardır. Hemen onun yanında hamam ve kilise vardır. Yine meydanın karşısında Erikli Baba Cemevi, az ötesinde Derya Ali Baba Türbesi, 7 Şehitler ve Balıklı Rum Hastanesi ve Ermeni Kilisesi var.
FATİH’İN YAPTIRDIĞI İLK CAMİ
Kazlıçeşme Fatih Camii’nin özgün bir mimarisi vardır. Fakat günümüze gelen bu yapının sadece minaresinin alt gövdesinin orijinal kaldığı tespit edilmiştir. Kazlıçeşme Mezarlığı’nın karşısında; yani Zakirbaşı Sokak’ta bulunur. 1813 yılında II. Mahmut’un emriyle onarımdan geçen Kazlıçeşme Fatih Camii, 1954 yılında ise buradaki esnaf tarafından onarılmıştır.