(İstanbul’un Sırları: 472)
İstanbul Boğazını geçerken birçoğumuz görmüştük eski tekel binasını. İstanbul’da her tarihi yapının hikayesi vardır. İşte bu binanın da hikayesini sizler için gittik gördük yazdık. Eski Tekel Binası 1798-1802 tarihleri arasında tahıl ambarı olarak yaptırılmış. Uzun yıllar tütün deposu olarak kullanılan bu tarihi bina yılların yıpratıcı etkisi ile harabeye dönmüş. 1950’li yıllarda onarımı yapılmış. restorasyonu yapılarak Eski Tekel Deposu şimdiki Tekel Müzesi ve Kültür Merkezi olarak hizmete girmiş 2009 yılından beri İstanbul Devlet Tiyatroları kapsamında oyunlara ev sahipliği yapmaktadır. Evet kısaca size böyle anlattık ama hikayesi bu kadar kısa değil tabi, işte detaylar:
ÖNCE ZAHİRE AMBARIYDI
Bugün “Tekel Deposu” olarak bilinen yapı 1798 (Hicri 1213) yılında III. Selim tarafından bölgede duyulan ihtiyaç nedeniyle “yapılsın!” emri verilerek “Zahire Ambarları” adıyla inşa edilmiştir Bu ambarların inşa süresi dört yılı bulmuştur .Pertevniyal Valide Sultan Vakfı’na ait eski adıyla Öküz Limanı şimdiki adıyla Paşalimanı’nda inşa edilen ambarların masraflarının da zahire hazinesinden karşılanması emredilmiştir Zahire Ambarları’nın bulunduğu semtin eski adı olan Öküz Limanı ismi Rumeli’den Anadolu’ya kayıklarla taşınan öküzlerden gelmektedir. Şu anki adının Paşalimanı olmasının sebebi ise daha sonradan Piyalepaşa sahil sarayıdır.
Zahire ambarlarının sol kısmına, ilk ambarın inşasından kırk beş sene sonra 1842 yılında Paşalimanı Karakolhanesi Sultan Abdülmecid tarafından yaptırılmıştır.
İSTANBUL’UN EN ESKİ İKİNCİ FABRİKASI
1858 yılı zahire ambarları ve işlevi için önemli bir diğer tarihtir. Çünkü zahire ambarlarının yanında bulunan Paşalimanı Değirmeni 1858’de Sultan Abdülmecid tarafından inşa edilmiştir. Paşalimani Değirmeni, İstanbul’un en eski ikinci fabrikası olma unvanını taşımaktadır. 19. yüzyılda genellikle Osmanlı’da değirmen yapıları limanlara yakın yerlerde kurulmuşlardır. Değirmenlerin ambarlara yakın konumlandırılmasının sebebi ise ambarlardaki tahılın değirmenlerde öğütülmesinden dolayıdır. Zahire ambarlarının, Paşalimanı Değirmenine yakın olmasını bu durum açıklamaktadır. Paşalimanı Değirmeni’nin, İbrahim Hakkı Konyalı’nın 1941 yılında yaptığı incelemede 24 değirmen taşına sahip olduğu görülmüştür.
VE TEKEL MÜZESİ OLUYOR
Cumhuriyet döneminde Tekel’e depo olarak tahsis olunan bu depoların iç kısmı tamamen yıkılmıştır. 2002 yılında tamir edilip “Tekel Müzesi” yapılmıştır. Tekel kelimesi günümüzde insanların aklına alkolün bulunduğu yerleri akla getirmektedir. Oysa ki “Tekel” devletin elinde tuttuğu herhangi bir üretim alanını satışını tek elden yürütme ve fi yata sahip olma durumudur
Tekel Deposu tek bir yapı değildir. Etrafında karakolhane ve değirmen yapıları bulunmaktadır.
