Tarih, coğrafya, bibliyografya ve biyografya çalışmaları ile İslam tarihinde önemli yeri olan Kâtip Çelebi 1657 yılında, 1609 yılında doğduğu İstanbul’da vefat etti. 14 yaşına kadar özel eğitim gören Kâtib Çelebi 1623 yılında Anadolu Muhasebesi Kalemi’ne girdi ve IV. Murad döneminde (1624-1640) Doğu seferleri sırasında kâtib olarak seferlere katıldı. Döndüğünde ise eğitimine devam etti ve dönemin ünlü bilginlerinden dersler aldı.
BİR ŞEYİN HERŞEYİNİ, HER ŞEYİN BİRAZINI ÖĞRENDİ
Kâtib Çelebi tek bir alana odaklanmak yerine bütünü anlamak için birçok konuda kendisini geliştirdi (tarih, tip, coğrafya, astronomi vb). Bu eğitimler Takvimü’t-Teravih adlı eseri yazmasına vesile oldu: eser Âdem Peygamber’den 1648’e kadar geçen tarihsel olayların bir kronolojisidir. Bu eser Abdürrahim Efendi tarafından beğenilince Kâtib Çelebi Abdürrahim Efendi aracılığı ile ikinci halifeliğe getirildi. Kitap yazmaya devam eden Kâtip Çelebi 20’ye aşkın kitaplar yazdı; kitapları birçok dile çevrildi. Tarihi eserleri arasında önemli olan eserlerden biri de Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l’Bihar’dır. Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l’Bihar kuruluş döneminden 1656’ya kadar Osmanlı denizciliğinin bir tarihçesidir. Eserin sonunda denizlerde uğranılan başarısızlıkları gidermek için öğütlerde barındır. Coğrafi eserleri arasındaki önem taşiyan eserden biri de Cihannüma’dır.
TEK BİR COĞRAFYAYA DEĞİL TÜM DÜNYA’YA AÇILMAK
Kâtib Çelebi tarafından İki kez yazılan Cihannüma başta İslam coğrafyasını ele almaktaydı… Yeni bilgiler edinen Kâtib Çelebi ilk başta elde ettiği bilgilere Mercator’un Atlas’ından elde ettiği bilgileri ekledi. Latince olan bu eseri Mehmed İhlasî’nın yardımı ile Türkçe’ye çevirerek 1654 yılında Cihannüma’yıyazmaya başladı. İslam coğrafyasından elde ettiği bilgilere Batının coğrafyasını ekledi. İkinci Cihannüma’da dünyanın yuvarlak olduğunu savunan fiziki çalışmalar, Kristof Kolomb’un ve Macellan’ınkeşifleri, Asya ülkeler söz edilmekte.
İSLAM COĞRAFYASINA OBJEKTİF BAKIŞ
Kâtib Çelebi İslam coğrafyasını tanıttığı gibi onun gelişmesi için İslam coğrafyalarının bilgi yanlışlarını da ele almıştır. Bu bilgi yanlışlarının harita kullanılmadığı için olduğunu da belirtmiştir. Çevirdiği eserler ve Cihannüma Batı kaynaklarının İslam coğrafyalarında tanınmasına vesile olmuştur.
20 YILDA TAMAMLANAN KİTAP
Arapça bir bibliyografya sözlüğü olan Keşfü’z-Zünunan Esmü’l-Kütübi ve’l-Fünun Kâtib Çelebinin Batı’da tanınan en ünlü eseridir. Eser 14.500 kitap ve risalenin adı ve yazarına alfabetik sıra ile yer verir.
İLK SOSYOLOJİK KİTAPLARDAN BİRİ
Düsturü’l-Amel li-Islahi’l-Halel tarih felsefesi ve toplum görüşünü açıklayan önemli bir risaledir. Kısa olan risalede toplumların da canlılar gibi doğup, gelişi, öldüğü ve bu dönemlerin uzunluğunun ya da kısalığının toplumlara ve kişilere göre değiştiğini belirten bir eserdir.
TEK KIBLE MEKKE
İlhamü’l-Mukaddes fi Feyzi’l-Akdes eserinde Kâtib Çelebi kuzey ülkerinde namaz ve oruç zamanlarının belirlenmesi, dünyada güneşin hem doğduğu hem de battığı bir yerin var olup olmadığı ve her ne yana yönelirse Mekke’den başka kıble olabilecek bir olmadığını tartışır.
POZİTİF BİLİMLERİN GEREKLİLİĞİ
Son eseri olan Mizanü’l-Hakk fi İhtiyari’l-Ahakk’da Kâtib Çelebi pozitif bilimlerin gerekliliğini ve bunların ortaya koydukları dinsel bilgilerle çalıştığını açıklar. Kâtib Çelebi düşünce ve kanaat farklılıklarının insanlık tarihi kadar eski olduğunu da vurgular son eserinde.
FARKLI DÜŞÜNCELERE HOŞGÖRÜ İLE YAKLAŞMAK
Düşünce ve kanaat farklılıklarının eski olduğunu vurgulayan Kâtib Çelebi bu farklılıkların insanları ayırmak yerine geliştirmesi için karşıt düşüncelere hoşgörü ile yaklaşılmasını tavsiye eder. Din bilgilerindeki farklılıkların insanları bölmesinden ziyade geliştirmesini ister Kâtib Çelebi.
YOK OLAN BİR MEDRESE
Kâtib Çelebi 1657 yılında vefat etti; kabri Unkapanı’nda yaptırdığı medresenin bahçesindeydi… Medrese 1910 yılında bir yangında yok oldu ama türbenin etrafı çevrilerek hazire haline getirildi. Kâtib Çelebi’nin yanın Şair Necati’nin kabri bulunmakta.
Kaynak:
https://hayalleme.com/tarihi-eserler/camilerturbeler/katip-celebinin-kabri/
https://www.yenisafak.com/kultur-sanat/279-yil-sonra-tipki-basimiyla-cihnnuma-306923
https://kutuphane.ttk.gov.tr/detailsid=529336&materialType=NE&query=Islahat.
https://images.app.goo.gl/tyeXoJzn2j2twond9
https://images.app.goo.gl/HtFNc12CPPSFx3s7A