Tarihe tanıklık eden çeşmeler

Tophane Çeşmesi İstanbul’un Tophane Meydanı’nda yer alan Sultan I. Mahmut tarafından 1732 yılında yaptırılmış, bir meydan çeşmesidir. İstanbul’un üçüncü büyük çeşmesidir ve şehirdeki en yüksek duvarlı çeşmedir. Tarih kitabesi şair Nafihi’ye aittir. 1. Mahmud Han Çeşmesi adıyla da bilinir.

SUYU TAKSİMDEN GELİYOR
Tophane Çeşmesi, güneyden Kılıç Ali Paşa, kuzeyden Nusretiye camileriyle, batıdan Tophane atölyeleri ve doğudan rıhtım ile çevrili Tophane Meydanı’nın ortasında inşa edilmiştir. Zamanla kıyının doldurulmasıyla denizden uzakta kalmıştır. Çeşme Gümrük Emini olan Ahmed Ağa’ya 76.000 kuruş 84 akçeye yaptırılmıştır. Çeşme yapılacağı zaman burada bulunan tüm dükkânlar yıktırılarak meydan açılmıştır. Çeşmenin açılışı ile Taksim Suyu Sistemi faaliyete girmiştir ve padişah Taksim’den suyu kendi eliyle salıvermiştir.

Tophane çeşmesi yapıldığı dönemden itibaren 3 kez onarım görmüştür. Bunlardan ilki 1837 yılında gerçekleşmiş, çeşmenin üst örtüsü tamamen değişmiş, teras çatı yapılmıştır. 1956-1957 yıllarında ise, kentsel dönüşüm müdahaleleri kapsamında İSKİ tarafından restore edilmiştir. Onarımdan 50 yıl sonra Saka Su tarafından restorasyon çalışmasına yeniden başlanmış, restorasyon çalışmaları 2006 yılının Mayıs yılında tamamlanmıştır. Restorasyon çalışmasında 15 mimar ve 4 hattat görev almıştır.

DUVAR ÇEŞMELERİNDEN MEYDAN ÇEŞMELERİNE
Eskiden çeşmeler duvar çeşmesi, çoban çeşmesi, menzil çeşmesi, orta çeşme gibi isimlerle anılırdı. Büyük çeşmeler çok nadir görülürdü. İşte Tophane Çeşmesi de önemli meydan çeşmelerinden bir tanesi. Diğer ikisi ise, Sultan Ahmet Meydan Çeşmesi ve Üsküdar III. Ahmet Çeşmesi.

  1. yy’ın başında çeşme tipolojisinde yaşanan değişimlerin habercisi olarak görülebilen Tophane Çeşmesi, 1700 1740 yılları arasında meydanların ortasına yapılan geniş saçaklı, anıtsal meydan çeşmeleri arasında görkemli bir yer edinir. Bu dönemde çeşmelerde klasik Osmanlı üslubundan Batı üslubuna geçiş görülür.BİTKİ VE AĞAÇ MOTİFLERİ İLE SÜSLÜ ÇEŞME
    Çeşme, yapıldığı dönemin zevkine uygun olarak bitki motifleriyle bezenmiştir. Taş süslemede saksı içindeki meyve ağaçları, vazoda çiçek görüntüleri yer alır. Bu motifler dikdörtgen çerçevelere, kenarlara ve nişin içine doğru bir sıralama dizi gibi sıralanmışlardır. Motifler birbirlerinden farklı kompozisyonlarda birer natürmorttur.

Dönemin mimari sentezini ve bezemesini özgün halde günümüze taşıyan Tophane çeşmesi Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetindedir.
OSMANLI DÖNEMİ MEYDAN ÇEŞMELERİ
Sultanahmet Çeşmes
i (III. Ahmet Çeşmesi): Topkapı sarayının Bab-i Hümayun kapısı önündedir.

Üsküdar III. Ahmet Çeşmesi: Üsküdar’da iskele meydanında yer alır. 1728’de yapılmıştır. Ahşap çatılı ve dört yüzlü bir meydan çeşmesi olup mimarlık, hattatlık, taş işçiliği ve şiir sanatının bir şaheseridir.

Alman Çeşmesi: Sultanahmet meydanında parkın içindedir. Alman İmparatoru II. Wilhelm’in İstanbul’u ikinci ziyaretinin anısı için bütün kısımları ile Almanya’da yapılmış, İstanbul’a getirilerek hazırlanan kemerlerin üzerlerine konmuştur. 20’inci yüzyılın ilk günü olan 1 Ocak 1901’de açılış töreni yapılan bu çeşmenin üç kubbesi altın mozaik kaplıdır.

Tophane Çeşmesi: Tophane Meydanındadır. 1732’de I. Mahmut tarafından Hassa Baş Mimarı Mehmet Ağa’ya yaptırılmıştır.

Beykoz Ishak Ağa Çeşmesi: İstanbul’da Beykoz ilçesindedir. Türkiye çapında en güzel çeşme anıtlarımızdan birisidir.

Ayazma Çeşmesi: Üsküdar’da Ayazma Camii avlusundadır. 18. yüzyılda III. Mustafa tarafından yaptırılan Çeşme devrin mimari özelliklerini taşır.

Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi: 1732’de Sultan I. Mahmut tarafından annesi Saliha Sultan adına yaptırılmıştır.

Göksu Çeşmesi: Sultan III. Mustafa’nın eşi ve III. Selim’in annesi Mihrişah Sultan tarafından yaptırılmıştır.

Esma Sultan Çeşmesi: 1799 da III. Ahmet’in kızı Esma Sultan tarafından yaptırılmıştır. Meydan çeşmelerinin bir örneğidir.

Kaynak:
https://istanbul.ktb.gov.tr/TR-210921/cesmeler.html

Osmanlı Mimarisinde Meydan Çeşmeleri Fazilet KOÇYİĞİT *