Osmanlı ile ilgili birçok malumat duyuyoruz. Osmanlı şöyleydi, Osmanlı böyleydi, Osmanlı halkı şöyle yapardı böyle yapmazdı… Bu duyduklarımız, zihinlerdeki Osmanlı imajını iyileştiren veya tam aksine kötüleştiren malumatlar… Aslında bunlara malumat da denmez. Tamamen önyargı. Acaba nedir bu önyargılarımız diye düşünelim. Herkesin aklına farklı şeyler gelecektir. Benim aklıma iki klişe cümle geldi: Osmanlı kadınlara değer vermezdi. Osmanlı eğitime önem vermezdi. Kim söyledi bunu? Nereden duyduk bilmiyoruz? Peki inanacak mıyız körü körüne? Yoksa araştıracak mıyız?
Bilgisayarımızı bir açalım bakalım; Osmanlı’da eğitim faaliyetleri diye arama yapalım. Karşımıza onlarca makale çıkacaktır. Akademik metinler sıkıcı geliyorsa o zaman buyurun sizinle Suriçi’nde bir gezintiye çıkalım.
Fındıkzade’den Fatih Camii’ne gideceğimizi varsayalım. Bu güzergahta en kullanışlı rota, Fındıkzade’den Oğuzhan Caddesi’ni kullanarak Vatan Caddesi’ne inip oradan da karşıya geçtikten sonra Akdeniz Caddesi’nden yukarı çıkmaktır. Tramvaydan iniyoruz ve az ileride Oğuzhan caddesine giriyoruz. Vatan caddesine doğru kendimizi bırakıyoruz. 500 metre kadar yürüdükten sonra Vatan Caddesi’ni ve kocaman kavşağı görüyoruz. Vatan caddesine gelmeden önce hemen solumuzda bir eser göreceğiz: Şâh-ı Huban Hatun Sıbyan Mektebi…
Şah- Huban Hatun kim mi? Bir Osmanlı kadını, bir padişah eşi. Sultan III: Murad’ın hanımlarından… Acaba neden bu isim verilmiş sıbyan mektebine diye bakıyoruz ve mektebi Şah-ı Huban hatunun yaptırdığını anlıyoruz. Yanında da kendisinin türbesi…
Küçük ama ihtişamlı yapısı ilgimizi çekecektir. Bu eserin Mimar Sinan’ın elinden çıkmış olduğunu da küçük bir araştırmayla öğrenebiliriz. Kapıdan içeriye girdiğimizde Mimar Sinan’ın, bu eserinde yazlık-kışlık mektep planını uyguladığını görürüz.
Adı üstünde mektep… Demek ki burada okuma yazma faaliyetleri yürütülüyordu Osmanlı döneminde. Şah-ı Huban Hatun da değer verilmeyen bir kadın olmamalı ki kendi tasarrufuyla bir mektep yaptırabilmiş. Kimse onu kadın olduğu için değersiz görmemiş. Ayırca Osmanlı’da eğitime önem veriliyor olmalı ki Şah-ı Huban hatun başka bir şey değil de bir mektep yaptırmış. Yani Osmanlı kadınlara değer vermiyordu, eğitime önem vermiyordu demek büyük bir önyargıymış… Şah-ı Huban diye isim mi olur diyeceksiniz. Huban, iyiler, güzeller demek. Şah-ı Huban da iyiler, güzeller şahı anlamına geliyor.
İstanbul’u biraz adımlasak her yerinde haseki sultanları görürüz. Onların kendi bütçeleri ile İstanbul’u nasıl bezediğini görürüz. Şimdilerde konuşuyoruz, sosyal devlet diyoruz, eğitim diyoruz, kadına değer vermek diyoruz… İşte en büyük örneği bir kadın sultanın yaptırdığı sıbyan mektebi… Osmanlı’nın nasıl sosyal devlet olduğunun, kadına ve eğitime ne denli önem verdiğinin en büyük ispatı…
Kaynak: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/807650