Ne olacak İstanbul’un Surlarının hali diye kendi kendime sıkça bu soruyu sormaya başladım. Zira bin yıldan fazladır İstanbul’da görmeye alıştığımız surları gelecekte görüp göremeyeceğimden endişe etmeye başladım. Özellikle kara surları artık işyerleri, yol ve işgaller yüzünden yavaş yavaş kaybolmaya başladı bile. Osmanlı döneminde surlara sahip çıkılmış hatta her ne kadar güvenlik olarak kullanımına gerek kalmamışsa da surlara sahip çıkılmıştır. 413 yılında yaptırılan İstanbul Surları, gerek Bizans, gerek Osmanlı yönetimlerince sık sık onarıldı. Son onarım çabası 1986’da başladı. Unesco tarafından ‘‘Dünya Kültür Mirası” listesine alınan surların onarımı gündemde olmasına rağmen, bırakın onarımı yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya. İşte detaylar:
SURLARIN TARİHİ
İstanbul’un surları ilk olarak, Sarayburnu’nda Ligos adlı küçük köy varken inşa edilmiş ve tarih boyunca genişletilmiş. En büyük katkıları ise Roma imparatorları Konstantin ve Theodosius yapmıştır. Zaman içerisinde ihtiyaçlar çerçevesinde kapılar ve burçlar eklenmiş, yeri geldiğinde deniz tarafına da duvarlar örülmüş.Ana sur duvarı II. Theodosius döneminde 413-422 tarihlerinde Yedikule-Tekfur Sarayı arasında inşa edilmiştir ve yaklaşık 50 m. aralıklarla 96 adet burçla desteklenmiştir. Burçlar, ortalama 5 m. kalınlığındaki beden duvarı ile birleştirilmiştir. Bunu 447 depremi sonrasında ön surun inşası takip etmiştir. Tekfur Sarayı ile Haliç arasındaki surlar İmparator Manuel Komnenos (1143-1180) döneminde yapılmıştır.
KUMLAR ÖZEL OLARAK MALTA ADASINDAN GETİRİLDİ
Surların yapımında; Malta adasından getirilen özel kum, belli bir ısıda pişirilmiş tuğla, sağlam kaya parçaları ve yumurta akı kullanıldığı biliniyor. Surları gezerken büyük taşlara baktığınızda, birtakım işaretler görebilirsiniz: Haç, yıldız, çiçek motifleri ve hatta yazılar… Tarihçiler, bu simgelerden yola çıkarak, surların yapımında kullanılan bazı taş bloklarının, başka yapılardan sökülerek burada kullanıldıkları şeklinde yorumlamaktadırlar. İstanbul surlarının toplam uzunluğu yaklaşık 22 – 23 kilometredir. Kara tarafında 8 km, Haliç tarafında 6 km ve deniz tarafında 9 km civarındadır.
SURU TAMAMLAYAN HENDEK
İstanbul surları deyince akla hemen hendekler de gelir. Sura ulaşmadan önce hendeklerin de aşılması gerekiyordu. İçi su dolu hendekleri kara surlarının en önemli unsurlarındandı. Saldırıya hazırlanan düşman önce on metre kadar derinliği, yirmi metre kadar da genişliği olan bir hendekle karşılaşıyordu. Hendeğin arkasında birkaç metrelik ilk duvar vardı. Bunu aşınca dış surlara geliyordu; kalınlığı iki metre, yüksekliği sekiz buçuk metre olan bir sur duvarı. Dış duvarda 96 burç yapılmıştı. Bunlar genellikle dört köşeli kulelerdi. İç ve dış duvar arasında `peribolos` denilen, 15 – 20 metre genişlikte bir mesafe kalıyordu. Surların uzunluğu 22 km’dir. Haliç surları 5.5 km., kara surları 7,5 km. Marmara Surları 9 km’dir.
HENDEK GİTTİ BOSTANLAR GELDİ
Kara surları üç bölümden oluşur. Hendek, dış sur, iç sur. Hendekler bugün tarım alanı olmuştur. Sura bitişik ve 50 m aralıklarla kara surları tarafında, birçoğu yıkılmış, çatlamış durumda 96 burç bulunmaktadır. Bu burçlar, boydan boya uzanan sur duvarlarından 10 m.lik çıkıntıda, çoğunlukla kare planlı ve 25 m. yüksekliğindedir. Pencereleri, tonozları, kapıları vardır. İç surlarla dış surlar arasında kapı ve merdiven bulunur. İç surlar ve burçlarda kefeki taşı ve tuğla kullanılmıştır. Dış surlar ise sandık veya kazamat duvardır. Dış surlarda daha küçük ve büyük burçlar arasına gelmek üzere küçük burçlar vardır. Bütün bu hendek, burç, dış ve iç surların toplam eni 70 m’dir. Surların içinde dehlizler ve küçük oyuklar vardır.
Marmara ve Haliç surlarının önündeyse hendek ve dış sur yoktur. Bu surların kalınlığı 5 m, yükseklik 15 m’dir. Burçlar 20 m’dir, Marmara tarafında 103, Haliç tarafında 94 Burç vardır. Marmara tarafı surları boyunca Banliyö Treni çalışmaktadır.
TARİHİ BURÇLAR BUGÜNDE AYAKTA
Bu burçlardan bazıları tarihi ün taşır: Yedikule, Sulukule, Anemas, İsaakios, Mermerkule, Arapkule gibi. Bunların çoğu zindan, hapishane, darphane olarak kullanılmıştır. Deniz duvarlar Marmara Denizi ve Haliç taraflarından şehrin etrafını çevirmekteydi. Uzun süre, deniz surlarının ana kara surlarını inşa eden I. Konstantin tarafından yaptırıldığı düşünülüyordu. Ancak, bu inşaatın 439 yılında, şehir valisi Cyrus Panopolis’in kara surlarının onarımı ve denize doğru olan tarafın tamamlanması emri olduğu anlaşıldı. Deniz Surları mimari açıdan Theodosian Surları ile benzer, ama daha basit yapıda inşa edilmiştir.
Kara surlarına kıyasla daha alçak olan deniz surları limanların iç kısmını da koruyan tek bir duvar halindedir. Haliç Surları, Haliç’in girişinde İmparator Leo III tarafından yaptırılan, yüzen variller tarafından desteklenen ağır bir zincir ile korunmaktaydı. Bu zincirin bir ucu günümüzde Sirkeci bölgesinde yer alan Eugenius Kulesi, diğer ucu ise Galata’da yer alan ve alt katı daha sonra Yeraltı Camii’ne dönüştürülen geniş kare kuleye bağlıydı.
VE OLMAZSA OLMAZ İSTANBUL SUR KAPILARI
İstanbul surları boyunca anakapı ve yankapılar vardır. Kapılar, duvarda 5 m. genişlikteki bir kemer altındadır. Ana caddelerin geçtiği Topkapı ve Edirnekapı dışındaki kapılar yan yana iki arabanın geçemeyeceği kadar dardır. Bu kapıların mermer kaplı içleri, ahşap kapıları vardı. Sur üstüne çıkmak için yapılmış merdivenler kapıların iç tarafında sağda ve soldadır. Kapı duvarları içindeki boşluklarda, ana kapının kapatılmasında kullanılan demirkapı yahut parmaklıklar bulunurdu. Ayrıca ana kapıların bazılarında bir dış kapı olurdu. Bunların birçoğu tarihte kaybolmuştur. Bazı kapılar üzerinde kitabeler durmaktadır, ama bunlar Osmanlı’dan kalmadır. Dış kapıyla iç kapı arası 25 m.dir.
Topkapı Sarayı kapısından başlayarak Haliç’e, buradan Yedikule’ye ve tekrar Topkapı Sarayı’na dolanan duvarların kapıları şöyledir:
Ahırkapı
Fenerlikapı
Küçükayasofyakapısı
Bukalonkapı
Balıkhanekapısı
Odunkapısı
Manganakapısı
Gülhanekapısı
Kadırgakapısı
Çatladıkapı
Kumkapı
Yenikapı
Samatyakapısı
Narlıkapısı
Yedikulekapı
Belgradkapı
Silivrikapı
Mevlanakapı
Topkapı
Edirnekapı
Eğrikapı
Ayvansaraykapısı
Atikmustafakapısı
Balatkapısı
Fenerkapısı
Yeniayakapı
Ayakapı
Cibalikapısı
Unkapanıkapısı
Ayazmakapısı
Balık pazarıkapısı
Yenicamikapısı
Bahçekapısı
Avcılarkapısı
İmparatorkapısı
Zindankapısı
Sirkecikapı
Yalıköşkü
İstanbul surlarında 50 kapı ve 300 burç vardır ve bir kısmı kaybolmuştur. Dış kent Galata tarafındaki surların da kapıları vardı: Kurşunlumahzen, Karaköy, Balıkpazarı, Yağkapanı, Kürkçükapı, Azapkapı…
Kaynak: https://www.istanbul.net.tr/istanbul-rehberi/yazilar/istanbul-surlari-i/81/1
Kaynak: https://www.sabah.com.tr/istanbul-surlari
Kaynak: http://www.tarihiistanbul.com/istanbul-surlari-ve-sur-kapilari/
Kaynak: http://www.selimseval.com/istanbul-surlari
Kaynak: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/353917